Υπάρχουν κάποιες έννοιες που είναι αρχετυπικές, βαθιά ουσιαστικές, όχι μόνο για τον κόσμο που βρεθήκαμε να ζούμε, κυρίως για την ίδια τη ζωή, την ύπαρξη, το είναι, την ψυχή, την υπόσταση του ανθρώπου. Λέξεις, που δεν είναι, δεν ήταν ποτέ απλώς λέξεις, απλή, στεγνή, τυπική αποτύπωση με γράμματα, αλλά ωκεανοί, πελάγη, κόσμοι, σύμπαντα ολόκληρα συμπυκνωμένα σε μερικές συλλαβές.
Μια τέτοια λέξη είναι και η ανάγκη.
Ανάγκη… Εφαλτήριο για αυτό το κείμενο είναι μια θύμηση που αποφάσισε στα ξαφνικά, από το πουθενά να ανοίξει την πόρτα όσων κατοίκησαν σε μια γωνιά της μνήμης και είναι πάντα εκεί, και να μου κλείσει το μάτι. Πριν λίγα χρόνια, όταν η Παναγία των Παρισίων είχε παραδοθεί στις φλόγες, άκουσα να λένε τη θρυλούμενη ιστορία που συνδέει τον περίφημο ναό με τον Βίκτωρα Ουγκώ. Και που θεωρείται πως ήταν και το έναυσμα, η πρώτη «σπρωξιά» που γέννησε το ομώνυμο έργο του.
Σε μια επίσκεψή του στην Παναγία των Παρισίων, λοιπόν, ο διάσημος συγγραφέας τόσων σημαντικών έργων σε μια σκοτεινή πλευρά του ναού, λες και εκείνος που την εμπιστεύτηκε εκεί, μαζί με την ψυχή και ίσως και το δάκρυ του, είδε κάτι βαθιά χαραγμένο στο μάρμαρο του τοίχου, μαυρισμένο από το πέρασμα του χρόνου, του πανδαμάτωρα, του αμείλικτου γιατρού και τιμωρού χρόνου, έτσι, σαν ανοιχτή πληγή. Η πληγή αυτή ήταν μια λέξη. Έξι χαρακτήρες ελληνικής γραφής.
Η λέξη ΑΝΑΓΚΗ.
Ο συγγραφέας για χρόνια,, ίσως και ως το θάνατό του, αναλογιζόταν ποια, άραγε, βασανισμένη ψυχή είχε τόσο βαθιά, επιτακτική, απελπισμένη ανάγκη, ακριβώς όπως και η ίδια η λέξη, να αποτυπώσει αυτή την λέξη στον τοίχο του ναού. Να γραφτεί. Να μείνει. Ακόμα και όταν ο ίδιος πια δε θα ήταν εδώ. Στους αιώνες.
Η Ανάγκη, λοιπόν.
Αυτή η συντριπτική έννοια που τα σαρώνει όλα στο πέρασμά της. Που ελάχιστα μπορούν να της αντισταθούν. Πολλές φορές ούτε καν εκείνη η άλλη απόλυτη, που δε χωράει αμφιβολίες και δισταγμούς έννοια, που δύσκολα σκύβει το κεφάλι και δεν επιτρέπει να την ποδοπατήσουν, η αξιοπρέπεια.
Ναι, ακόμα κι αυτή μπορεί να την κάνει στην άκρη η αδυσώπητη, η ώρες – ώρες τρομακτική, η ανάγκη.
Η Ανάγκη, που στην αρχαιότητα είχε ρόλο κυρίαρχο. Λες και από πάντα ήταν έτσι.
Η Ανάγκη ήταν η μητέρα των Μοιρών, που απαιτεί και ορίζει. Όπως μας λέει στην Πολιτεία ο «θείος» Πλάτωνας (συγχωρήστε με, έτσι τον αποκαλώ χρόνια τώρα) το αδράχτι της Ανάγκης ρύθμιζε όλες τις περιστροφές του ουρανού.
Στους κύκλους που σχημάτιζαν τα επάνω χείλη των σφονδύλων του αδραχτιού ήταν καθισμένες και περιστρέφονταν Σειρήνες, μια πάνω σε κάθε κύκλο.
Κάθε Σειρήνα εξέπεμπε τον ήχο μιας και μοναδικής νότας. Και οι οκτώ αυτές φωνές παρήγαγαν μια αρμονία. Την κυκλική κίνηση των σφονδύλων πάνω στα γόνατα της Ανάγκης παρακολουθούσαν καθισμένες πάνω σε θρόνους οι τρεις Μοίρες, οι κόρες της Ανάγκης, η Λάχεσις, η Κλωθώ και η Ἄτροπος.
Εκείνες που περίμεναν τις ψυχές να τραβήξουν τον κλήρο τους, τον κλήρο του επόμενου ταξιδιού, να διαλέξουν το είδος της ζωής στην επόμενη «βόλτα» σε τούτο τον κόσμο.
Στα Ορφικά, αυτό το μοναδικό, το από αλλού σταλμένο κείμενο, ο Χρόνος που δε γερνάει ποτέ μαζί με την Ανάγκη (Αδράστεια ονομάζεται) γεννούν τον Αιθέρα, το Χάος και το Έρεβος. Τα πάντα του σύμπαντος δηλαδή.
Η Ανάγκη που ταυτίζεται ακόμα και με αυτή την Ειμαρμένη, την αρχέγονη θεά που ορίζει τα πάντα. Το πεπρωμένο, η μοίρα, το «γραφτό» όχι μόνο του κάθε ανθρώπου αλλά του ίδιου του κόσμου. Από καταβολής μέχρι συντέλειας.
«Ουδείς ανάγκης μείζον ισχύει νόμος», λέει ο Μένανδρος, «Κανένας νόμος δεν είναι ισχυρότερος από την ανάγκη», τόσο σφοδρή, τόσο καθηλωτική, τόσο ισοπεδωτική. Αλλά και τόσο δημιουργική, ναι, μην της φορτώνουμε όλα τα δεινά και τα δύσκολα στις πλάτες της. Είναι τεράστιο κίνητρο η ανάγκη κι αν του ανθρώπου η ψυχή και το μυαλό το ‘χει να κοιτάει στο φως κι όχι στα σκοτάδια, κρατάει γερά στα χέρια του τα γκέμια, παίρνει τα χαρτιά που του μοίρασε η ζωή και κάνει το καλύτερο που μπορεί. Και που δε μπορεί. Το βήμα πέρα από τις μέχρι τώρα καταγεγραμμένες σου δυνατότητες.
Το άλμα που θα σε ξεκολλήσει από το έδαφος. «Ανάγκα και θεοί πείθονται, όπως λέει η φράση που αποδίδεται στο Σιμωνίδη τον Κείο. Ή όπως έλεγαν, με όλη τη σοφία της απλότητάς τους οι άνθρωποι παλιά, «το ζόρι βγάζει λάδι».
